Het leidt tot niets: de 700 miljoen euro die de Europese Unie de afgelopen jaren uitgaf voor het verbeteren van de rechtstaat in de Westelijke Balkanlanden. Dat blijkt uit een rapport van de Europese Rekenkamer. Ondertussen neemt de invloed van China toe in deze landen. Kan de Europese Unie beter opgeven?
Rechters zijn vaak onvoldoende onafhankelijk en corruptie en politieke inmenging komen in de rechtspraak nog vaak voor, stelt het rapport. Het subsidiegeld kwam meestal wel bij de juiste projecten terecht, maar had niet het gewenste effect op de overheden.
Toetreding
Met de Westelijke Balkanlanden worden de zes landen Servië, Bosnië en Herzegovina, Noord-Macedonië, Montenegro, Kosovo en Albanië bedoeld. De Europese Unie wil in deze landen de rechtsstaat verbeteren voor als ze mogelijk tot de Unie toetreden. Deze zes landen krijgen al 20 jaar steun van de Europese Unie voor de versterking van hun rechtsstaat. De huidig lidstaten van de Europese Unie, waaronder met name ook Nederland, eisen dat de rechtsstaat op orde is voordat de Balkanlanden tot de Europese Unie kunnen toetreden.
“Dit is verspild geld. Een teken aan de wand dat de onderhandelingsgesprekken over toetreding weinig zin hebben”, zegt Michiel Hoogeveen (JA21). “We hebben dat geld naar de Balkan gesmeten, maar die landen zijn er nog lang niet klaar voor. Daarnaast is de Europese Unie al groot genoeg. Verdere uitbreiding is niet nodig. We hebben al genoeg problemen met corruptie in landen die al lid zijn, zoals Bulgarije en Roemenië.”
“Laat ze niet vallen”
Europarlementariër Thijs Reuten (PvdA) kijkt heel anders tegen de zaak aan. Hij bezocht de Balkan verschillende keren om er te praten over de rechtsstaat. “We moeten deze regio niet laten vallen, maar we moeten de kritiek van de Rekenkamer wel ter harte nemen. De aanpak moet beter. Dat kan door burgers en het maatschappelijk middenveld meer bij de projecten te betrekken.”
“Stoppen met deze investeringen kost ons veel meer geld”, volgens Reuten. “Deze landen liggen in het midden van Europa. Als we alles op zijn beloop laten worden we geconfronteerd met internationaal georganiseerde misdaad en corruptie in het hart van Europa.”
Invloed China
De Europese gelden richting de Balkan zullen niet zomaar worden stopgezet. De Europese Unie is namelijk bang voor de groeiende macht van China in de Balkan.
Clingendael Balkan-expert Wouter Zweers herkent de kritiek van de Rekenkamer. Hij deed onderzoek de Westelijke Balkan landen en de groeiende invloed van China in dit gebied.
“Democratische veranderingen gaan heel langzaam. China kiest ervoor om op een praktischere manier te investeren zoals in wegen en havens. Dat is veel zichtbaarder.” De Europese Unie daarentegen is veel technischer, stelt de onderzoeker. “Dat zie je bijvoorbeeld bij de mediabenadering in Servië. De EU gaf subsidie voor de publieke omroep. Het geld komt daar terecht voor de opbouw van die organisatie. Maar vervolgens zie je dat de regering zijn eigen mensen neerzet om hun eigen nieuws te verspreiden.”
Schulden
Wouter Zweers is sceptisch over de wil van landen als Servië om daadwerkelijk de rechtsstaat te verbeteren. “Burgers willen het wel, maar de regering heeft vaak andere belangen. Je ziet dat ze balanceren tussen de EU en China. De president noemt China de beste partner van het land.”
Ondanks de toenemende macht van China hoeft de Europese Unie niet te vrezen dat de Balkan landen Europa zullen laten vallen, volgens Zweers. “Ze beginnen daar toch ook te merken dat de 1-op-1 deals met China zonder transparantie niet altijd ideaal zijn. Ze blijven dan achter met onduidelijke voorwaarden waarbij alleen Chinese bedrijven betrokken zijn of werken zich in de schulden.” Volgens Zweers bieden de Europese investeringen een beter perspectief met voordeel voor alle burgers.
Handel
Michiel Hoogeveen vindt de groeiende invloed van China en Rusland geen argument om als Europese Unie de Balkan te subsidiëren. “Ik zeg natuurlijk niet ‘doe als China’, maar we moeten handel drijven met deze landen. Wel op basis van de westerse standaarden natuurlijk. Dat levert meer op dan rechters betalen.” Door met deze landen te handelen zouden zij en de Europese Unie hier de vruchten van plukken, volgens Hoogeveen.
Waarom investeert China in de Westelijke Balkanlanden?
Balkan-expert Wouter Zweers: “De invloed die China probeert te vergaren op de Balkan is onderdeel van de algehele opmars van China op het wereldtoneel. Dit doen ze met de Nieuwe Zijderoute. Dit handelstraject met nieuwe afzetmarkten loopt dwars door Oost-Europa. Het begon met de haven van Piraeus in Griekenland. Die kochten de Chinezen op om hun goederen via het Suezkanaal door de haven via Noord-Macedonië naar landen als Hongarije te vervoeren. Zo hoeven goederen niet meer via de haven van Rotterdam naar de rest van Europa.”
Teleurstelling
Wouter Zweers: “Daarna is China ook gaan investeren in infrastructuur en bedrijventerreinen. Maar daar zie je nu teleurstellingen over ontstaan in de regio. Er blijken ook risico’s te zitten aan in zee gaan met China. Verschillende landen bouwen nu een schuldenlast op bij de Chinezen. Een voorbeeld hiervan is de Bar-Boljare snelweg in Montenegro. Maar een deel daarvan is af, maar het geld is op.”
Toerisme
Wouter Zweers: “De invloed van China is in de Balkan is niet alleen economisch zichtbaar. Ook in de politieke relatie zie je dat de samenwerking steeds verder is gevorderd. Tussen China en Servië vinden politie-uitwisselingen plaats en Servië heeft militaire drones uit China gekocht. De relatie tussen China en Servië is dan ook de sterkste. Maar er is ook veel Chinees toerisme in de Westelijke Balkanlanden.”
