Wat bepaalt de kracht van de Europese Unie? ‘Eenheid in diversiteit’, luidt het motto van de Europese Unie zelf. “Sterke lidstaten en onafhankelijke instellingen” meende het vorige kabinet. Een jaar, een lange kabinetsformatie en een Russische inval op het Europese continent verder, ziet de regering nu vooral kansen in gezamenlijkheid. Dat blijkt uit de nota met Europese plannen die donderdag naar het parlement ging. Het woord ‘Europese’ is uit de titel weggevallen, maar het woord ‘samen’ staat er twee keer vaker in dan vorig jaar.

Het kabinet spant zich in voor een sterke en slagvaardige Unie. En hoe. Online haatzaaien. Screening aan de buitengrenzen en terugkeerbeleid. Versterken van de rechtsstaat. Klimaatverandering. Online source software. Sensoren en maritieme technologie. Digitalisering. Samenwerken bij grensoverschrijdende criminaliteit. De nota is het resultaat van veel vergaderingen tussen alle ministeries – en daarmee een opsomming van lijstjes beleidsthema’s. Daarover wordt de komende tijd onderhandeld in de tientallen werkgroepen tussen 27 lidstaten en het Europees Parlement. Het zijn zoveel ‘prioriteiten’, dat je je na lezing van de 24 pagina’s afvraagt welk Europese dossier niet bovenaan het nationale wensenlijstje staat.
Wat is er nieuw in dit rapport? Het kabinet Rutte IV-noemt de EU na gemeenten, provincies en het Rijk expliciet een ‘vierde’ bestuurslaag. Alle burgers die een afstand voelen tot het EU-bestuur, moeten beter worden betrokken en zien dat er echt resultaten uit Brussel komen. Zelfs als daarvoor het EU-verdrag veranderd moet worden.

Publieksdebat

De vraag is: hóe krijg je als ministers en parlement burgers betrokken bij het Europadebat? Het standaard antwoord van politici en bestuurders is: meningen opvragen, ook tussen verkiezingen door. Dat laatste, omdat het tijdens de laatste Kamerverkiezingen heel weinig over Europese dilemma’s ging. De ludieke campagne waarmee op social media consequent de “EU-olifant” in de hoek van debatzalen werd benoemd, lustte er wel pap van.

Tijdens de Conferentie voor de Toekomst van Europa organiseerden het kabinet en de EU-instellingen juist heel veel oploopjes: ‘burgerdialogen’ over de Europese Unie. De resultaten zijn inzichtelijk gemaakt: ons aller ‘kijk op Europa’ is ermee geïllustreerd. En daar moeten we vooral mee doorgaan, vindt ook de Eerste Kamer die met een motie van het lid Ruud Koole opriep tot ‘Europese publieksdiscussie’.

Heldere besluitvorming en een nieuwe bestuurscultuur is ook wat het kabinet in Brussel voorstaat. Dit het regeerakkoord was het ook al aangekondigd: een Europawet. Die bestond al, in de vorm van een initiatief-wetsvoorstel van VVD en PvdA in 2015. Dat ging vooral over processen; hoe kon bv het parlement meer worden betrokken. De nieuwe Europawet gaat ‘de toegevoegde waarde van EU beleid zichtbaar maken’. Er wordt ambtelijk druk aan gewerkt.

Uitruil

Wat opvalt in de opsomming ‘Staat van de Unie’, is de afstand van de praktische dilemma’s waar Nederlandse onderhandelaars in de EU dagelijks voor staan. Want Nederlandse kabinetsprioriteiten ten spijt: you win some you lose some. Soms vinden andere landen iets anders. Soms verlies je je inzet, soms ruil je iets uit. Zomaar drie voorbeelden: encryptie van whatsapp is dat goed voor de privacy of slecht voor opsporingsdiensten en wat kiezen we? Geld uit het herstelfonds; gebruiken we dat voor nieuwe (mening gemeenten) of al geplande projecten, zoals de regering wil? Hoe snel mag Oekraïne kandidaat-lid worden; volgens Nederland én volgens andere landen?

Mijn overtuiging: meer inzicht in die dilemma’s, die uitruil, en dat een compromis tussen 27 landen per definitie schuurt – een gesprek daarover in ’s lands vergaderzaal en in buurthuizen zou het Europadebat rijker maken. Het zou burgers laten zien dat winnen niet altijd kan. En dat Nederland ook (of: juist?) in een sterke en slagvaardige Unie soms een puntje verliest. De komende weken polsen de fracties in de Tweede Kamer hun achterban. Belangengroepen kunnen hun mening geven over de ‘Staat van de Unie’. Dan wordt er een debat over het stuk gepland met de Minister-President en Nederlandse Europarlementariërs. Voer voor gesprek over een (Europese) Unie die staat.